به گزارش روابط عمومی واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد اسلامی، روزنامه فرهیختگان در شماره ۴۴۵۰ خود ضمن مصاحبه‌ با دکتر اسماعیل زینالی، رئیس واحد الکترونیکی، به بررسی برگزاری آزمون‌های آنلاین پایان ترم نیم‌سال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ دانشجویان همه واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی توسط این واحد دانشگاهی پرداخته است. در این گزارش آمده:

آموزش مجازی سال‌هاست که به‌عنوان ضرورتی برای آینده نظام‌های آموزشی مطرح بوده است؛ ضرورتی که ریشه در تحولات فناورانه، گسترش دسترسی به دانش و تغییر سبک زندگی نسل‌های جدید دارد. اما آنچه باعث شتاب این مسیر شد، بحران‌هایی بود که ساختار سنتی آموزش را دچار اختلال جدی کرد. شیوع ویروس کرونا در سال‌های اخیر، مانند آزمونی پیش‌بینی‌نشده نشان داد تنها نظام‌هایی که هوشمند و فناورانه عمل می‌کنند، می‌توانند در برابر این بحران‌ها مقاومت کنند. همان نکته‌ای که دکتر طهرانچی نیز به آن اشاره کرده و گفته بود اگر سیستمی نتواند تغییرات را درک کرده و به‌سرعت خود را با آن منطبق کند، محکوم به فناست»؛ بنابراین وقتی کشور با ویروس کرونا مواجه شد، دانشگاه آزاد اسلامی اولین دانشگاهی بود که آموزش مجازی را در دستور کار قرار داد. واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد به‌عنوان نخستین و بزرگ‌ترین نهاد تخصصی این دانشگاه در حوزه آموزش مجازی، نقش محوری در تداوم فعالیت‌های آموزشی دانشگاه داشت. این واحد با طراحی و توسعه سامانه‌های بومی مانند «وادانا» توانست زیرساخت آموزش مجازی را مستقر و در بزنگاه‌های بحرانی خدمات زیادی را به دانشجویان و البته اساتید ارائه دهد. تجربه موفق آموزش مجازی در دانشگاه آزاد در دوران کرونا به تثبیت یک زیرساخت فناورانه منجر شد و نشان داد که آموزش مجازی صرفاً راهکاری اضطراری نیست، بلکه بستر یک تحول ماندگار در نظام آموزشی کشور است؛ تحولی که حتی در دوره جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل، همچنان امکان یادگیری را برای هزاران دانشجو در سراسر کشور فراهم کرد. در ادامه با اسماعیل رئیس واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد به گفت‌وگو نشسته‌ایم و به تحولات اخیر این واحد دانشگاهی در آموزش مجازی پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید. 

واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد از زمان شیوع کرونا سامانه‌های مختلفی مانند وادانا، وادآزما، وادافا، سکوی شماره، سامانه پاسخگویی، وادانما و... را راه‌اندازی کرده است؛ سامانه‌هایی که طیف گسترده‌ای از خدمات از پیش‌دفاع تا مدیریت جلسات و آزمون‌ها را پوشش می‌دهند. لطفاً درباره این سامانه‌ها و جزئیات هر کدام توضیح دهید و بفرمایید در حال حاضر چه تعداد از آن‌ها فعال هستند و مورداستفاده قرار می‌گیرند؟ 
واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد، بازوی تخصصی این دانشگاه در حوزه آموزش برخط (آنلاین) است و از زمان شیوع ویروس کرونا نقش مهمی در تداوم فرایند آموزشی ایفا کرده است. در همان دوران، با توجه به نیاز فوری به زیرساخت‌های آموزش مجازی، این واحد مسئولیت برگزاری کلاس‌ها، آزمون‌ها و جلسات دفاع دانشجویان سراسر کشور را بر عهده گرفت. در حال حاضر، اغلب این سامانه‌ها فعال بوده و به‌صورت گسترده مورداستفاده دانشجویان و استادان قرار می‌گیرند. یکی از مهم‌ترین سامانه‌های راه‌اندازی‌شده توسط واحد الکترونیکی سامانه وادانا است که بستر اصلی برگزاری کلاس‌های آنلاین و ارتباط زنده میان استاد و دانشجوست. سامانه وادآزما نیز سامانه‌ای برای برگزاری آزمون‌های آنلاین با قابلیت‌های متنوع امنیتی و نظارتی و سامانه وادافا سامانه‌ای جامع برای مدیریت فرایندهای مربوط به دفاع پایان‌نامه، از ثبت درخواست تا صدور نمره است. یک سامانه نیز داریم به نام سامانه پاسخگویی که سامانه‌ای متمرکز برای دریافت، بررسی و پاسخ به سؤالات و درخواست‌های دانشجویان است. سکوی شماره نیز بستری تعاملی برای ارتباط بین اعضای خانواده بزرگ دانشگاه آزاد، شامل استادان، دانشجویان و کارکنان در سطح ملی است. دو سامانه نیز در واحد الکترونیکی فعال هستند به نام‌های وادانما و وادانگر که سامانه‌هایی مکمل برای مدیریت بهتر محتوا، اطلاع‌رسانی و تسهیل تعامل‌های آموزشی و اجرایی است. همچنین سامانه‌هایی مانند تسویه‌حساب غیرحضوری و سایر ابزار‌های پشتیبانی نیز در کنار این مجموعه قرار گرفته‌اند. 
با استفاده از این سامانه‌ها دانشجویان واحد الکترونیکی بدون نیاز به مراجعه حضوری می‌توانند تمام امور آموزشی، اداری و ارتباطی خود را مدیریت کنند. این زیرساخت گسترده تجربه‌ای یکپارچه و کارآمد از تحصیل کاملاً مجازی را فراهم کرده و امروز نیز به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرایند آموزشی دانشگاه آزاد به فعالیت خود ادامه می‌دهد. 

واحد الکترونیکی با اتکا به کدام سامانه‌ها توانسته دانشگاه آزاد را از نظر آموزش مجازی تا حد زیادی بی‌نیاز از سایر بستر‌ها کند؟ آیا در حال حاضر واحد‌های مختلف دانشگاهی از این سامانه‌ها به‌صورت یکپارچه استفاده می‌کنند؟ 
فرایندهای آموزشی و تحصیلی دانشجویان واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد به‌صورت کاملاً مجازی و از طریق سامانه‌هایی انجام می‌شود که همگی به دست تیم فنی این واحد طراحی، توسعه و پشتیبانی شده‌اند. تیم متخصص و مجرب واحد الکترونیکی، با بهره‌گیری از دانش روز و تجربه عملی، موفق شده مجموعه‌ای از سامانه‌های جامع را ارائه دهد که نیاز‌های آموزشی، اجرایی و ارتباطی دانشجویان را به‌طور کامل پوشش می‌دهد. این سامانه‌ها، ضمن بی‌نیاز کردن دانشجویان از استفاده از سایر بستر‌های پراکنده، امنیت داده‌های آموزشی و اطلاعات شخصی استادان و دانشجویان را نیز به شکل قابل‌توجهی تأمین کرده‌اند. این یکپارچگی سامانه‌ای علاوه بر تسهیل فرایند یادگیری موجب افزایش کیفیت آموزش، کاهش خطا‌ها و ایجاد تجربه‌ای منسجم و کاربرپسند برای دانشجویان در فضای آموزش مجازی شده است. 
برای نمونه یکی از مهم‌ترین سامانه‌های این واحد «سامانه خدمات الکترونیکی» است که مجموعه‌ای از سامانه‌های کلیدی در حوزه تحصیل برخط را در بر می‌گیرد. از جمله این سامانه‌ها می‌توان به «سامانه مدیریت یادگیری»، «سامانه تسویه‌حساب»، «سامانه درخواست وام دانشجویی»، «سامانه امور پژوهشی دانشجویان» و... اشاره کرد. دانشجویان با بهره‌گیری از این سامانه‌ها می‌توانند تمامی امور آموزشی و اداری خود را به‌صورت کاملاً مجازی انجام داده و تجربه‌ای یکپارچه، آسان و کارآمد از تحصیل آنلاین داشته باشند. امکان بهره‌مندی سایر واحد‌های دانشگاه آزاد از این سامانه‌ها نیز فراهم شده و در صورت نیاز، دانشجویان سایر واحد‌ها می‌توانند بدون هیچ‌گونه محدودیت از بستر‌های برگزاری کلاس، آزمون و حتی جلسات دفاع مجازی بهره‌مند شوند. 

در دو هفته‌ای که کشورمان درگیر جنگ بود، واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد چه اقداماتی برای پشتیبانی از دانشجویان خود و سایر دانشجویان دانشگاه آزاد انجام داد؟ 
باتوجه‌به اعلام سازمان مرکزی دانشگاه آزاد مبنی بر برگزاری برخط امتحانات پایان‌ترم، واحد الکترونیکی وظیفه تأمین زیرساخت‌های فنی موردنیاز برای تمامی واحد‌های دانشگاهی را بر عهده گرفت و در کوتاه‌ترین زمان ممکن این زیرساخت‌ها را در اختیار واحد‌ها قرار داد. 
به‌منظور پیشگیری از بروز مشکلات احتمالی در فرایند آزمون، محتوای آموزشی جامعی در قالب متن، تصویر و ویدئو تهیه شد. این فایل‌ها به تفکیک مخاطبان شامل مسئولان اجرایی آزمون در واحد‌ها، استادان و دانشجویان تدوین و در اختیار ایشان قرار گرفت. ازآنجاکه پیش‌ازاین، امتحانات دانشجویان واحد الکترونیکی به‌صورت حضوری برگزار می‌شد، راهنما‌های ویژه‌ای برای استادان و دانشجویان این واحد نیز تهیه و منتشر شد تا فرایند تطبیق با شیوه جدید برگزاری آزمون‌ها با سهولت بیشتری انجام شود. 
همچنین، باتوجه‌به گستردگی و اهمیت این پروژه، معاونت فنی واحد الکترونیکی به‌صورت فعال آمادگی کامل برای پشتیبانی، پاسخ‌گویی و رفع هرگونه ابهام و مشکل فنی در واحد‌های دانشگاهی سراسر کشور را دارد. 

آماری از انواع خدمات ارائه‌شده (کلاس، آزمون، مشاوره، پشتیبانی و...) ارائه دهید. 
در طول امتحانات برخط دانشگاه آزاد در مجموع بیش از 80 هزار امتحان ساخته شد و بیش از 550 هزار دانشجو در این امتحانات شرکت کردند. آزمون‌ها در قالب بارگذاری فایل پاسخ‌نامه بود. البته درس زبان پیش و زبان عمومی 1،2 و 3 به صورت تستی در دو روز برگزار شد. 

واحد الکترونیکی برای ارائه بی‌وقفه خدمات باتوجه‌به شرایط خاص اینترنت چه تمهیداتی اندیشیده است؟ 
باتوجه‌به احتمال بروز اختلال در فرایندهای برخط، واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد تمهیداتی را برای مدیریت و رفع مشکلات احتمالی در نظر گرفته است که می‌توان به مواردی اشاره کرد. اولین مورد زیرساخت داخلی و سرور‌های بومی است. واحد الکترونیکی دانشگاه آزاد با استقرار سرور‌ها در زیرساخت‌های داخلی کشور و استفاده از توانمندی‌های بومی، توانسته وابستگی به اینترنت جهانی را کاهش دهد. این اقدام به دانشگاه امکان می‌دهد حتی در صورت اختلال در اینترنت جهانی، خدمات آموزشی و امتحانات آنلاین را بدون وقفه ارائه کند. 
دومین مورد مدیریت بحران و انعطاف‌پذیری است. واحد الکترونیکی با برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت بحران، توانسته از ظرفیت‌های داخلی کشور برای مقابله با چالش‌هایی نظیر جنگ، اختلالات زیرساختی یا بیماری‌های همه‌گیر (مانند کرونا) استفاده کند. این مدیریت، نه‌تنها آموزش و امتحانات را ادامه‌دار کرده است، بلکه توانسته اعتماد دانشجویان و استادان را نیز حفظ کند. 
نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد بحث امنیت داده‌ها و خدمات است. با استقرار سرور‌ها در داخل کشور، امنیت داده‌های دانشجویان و استادان افزایش یافته و خطر حملات سایبری که ممکن است در شرایط بحرانی بیشتر شود، کاهش پیدا کرده است. این اقدام نشان‌دهنده توجه دانشگاه به حفاظت از اطلاعات و حریم خصوصی کاربران است. 
بهره‌گیری از توانمندی‌های بومی نیز مدنظرمان بود. استفاده از فناوری‌های بومی، نه‌تنها وابستگی به منابع خارجی را کاهش داده، بلکه توانسته به رشد و توسعه فناوری داخلی کمک کند. این موضوع همچنین باعث افزایش پایداری سیستم‌ها در شرایط بحرانی شده است. 
به عملکرد پایدار در شرایط بحرانی نیز توجه کردیم. واحد الکترونیکی با ارائه خدمات بدون وقفه در دوران بحران‌هایی نظیر کرونا، جنگ و سایر چالش‌ها، توانسته اعتماد دانشجویان را جلب کرده و ثابت کند آمادگی کافی را برای مقابله با شرایط غیرمنتظره دارد. این پایداری نشان‌دهنده یک سیستم قوی و مدیریت کارآمد است. 
نکته دیگر این که واحد الکترونیکی ممکن است از شبکه‌های اختصاصی داخلی استفاده کرده باشد تا ارتباط کاربران با سامانه‌های آموزشی حتی در شرایط بحرانی برقرار بماند. این اقدام می‌تواند شامل بهره‌گیری از شبکه‌های ملی اطلاعات و همکاری با شرکت‌های داخلی برای تقویت ارتباطات باشد. واحد الکترونیکی با تجربه موفق در دوران کرونا توانسته الگویی از مدیریت بحران ارائه دهد که اکنون در شرایط جنگی نیز به کار گرفته شده است. این تجربه نشان‌دهنده آمادگی دانشگاه برای مواجهه با چالش‌های مشابه در آینده است. 
در مجموع، استفاده از زیرساخت داخلی و فناوری‌های بومی، نه‌تنها خدمات آموزشی را پایدار کرده بلکه به توسعه فناوری داخلی و امنیت داده‌ها نیز کمک کرده است. این الگوی موفق می‌تواند به‌عنوان نمونه‌ای برای سایر مؤسسات آموزشی در شرایط بحرانی مورداستفاده قرار گیرد. 

برای تداوم ارائه خدمات به‌صورت مجازی، چه تمهیداتی در نظر گرفته‌اید؟ آیا آمادگی دارید که این روند را برای مدت طولانی حفظ کنید؟ 
همان‌طور که در دوران همه‌گیری کرونا، واحد الکترونیکی مسئولیت ارائه خدمات آموزشی از جمله برگزاری کلاس‌ها، آزمون‌ها و سایر فرایندهای مرتبط را برای واحد‌های مختلف دانشگاه آزاد بر عهده گرفت، در حال حاضر نیز این آمادگی به‌صورت کامل وجود دارد. 
واحد الکترونیکی همچنان توانایی ارائه زیرساخت‌ها و خدمات لازم را به‌تمامی واحد‌های دانشگاه در سراسر کشور دارد و هیچ‌گونه محدودیتی از نظر فنی، اجرایی یا پشتیبانی برای ادامه این روند وجود ندارد. باتوجه‌به توسعه مستمر سامانه‌ها و ارتقای توان تخصصی نیروی انسانی، امکان تداوم و گسترش ارائه خدمات مجازی در بلندمدت نیز فراهم شده است. 

باتوجه‌به موفقیت تجربه‌های اخیر، آیا این احتمال وجود دارد که مصاحبه‌های دکتری، جلسات دفاع از پایان‌نامه‌ها و سایر فرایندهای علمی و آموزشی به طور کامل به سامانه‌های مجازی واحد الکترونیکی منتقل شوند؟ 
واحد الکترونیکی باتکیه‌بر زیرساخت‌های قوی و تجربه موفق در ارائه خدمات مجازی، آمادگی خود را برای تسهیل فرایندهای علمی و آموزشی در سطح دانشگاه آزاد نشان داده است. سامانه وادافا که به طور متمرکز برای پیش‌دفاع دکتری طراحی شده، نمونه‌ای از موفقیت در انتقال فرایندهای علمی به بستر آنلاین است. این سامانه با سرویس‌دهی به دانشجویان دکتری در کل کشور، نشان داده که فناوری‌های مجازی می‌توانند با کیفیت و کارایی بالا جایگزین فرایندهای حضوری شوند. 
این واحد باتکیه‌بر تجربه موفق سامانه‌هایی مانند وادافا و با تعهد به تسهیل امور دانشجویان و استادان، آمادگی لازم برای انتقال کامل فرایندهای علمی و آموزشی به سامانه‌های مجازی را دارد. این اقدام، با توسعه و تست فنی مستمر، می‌تواند گامی بزرگ در راستای مدرن‌سازی و ارتقا کیفیت آموزش عالی در ایران باشد.  باتوجه‌به شرایط فعلی و در راستای تسهیل فرایند آموزش برای دانشجویان در ایام تابستان، ترم تابستانی در دانشگاه آزاد به‌صورت مجازی برگزار خواهد شد. این دوره از طریق سامانه‌هایی برگزار می‌شود که همگی توسط واحد الکترونیکی طراحی و توسعه یافته‌اند و از پایداری، امنیت و کارآمدی بالایی برخوردارند. 
همه دانشجویان دانشگاه آزاد از سراسر کشور می‌توانند در این ترم از خدمات آموزشی مجازی بهره‌مند شوند و تجربه‌ای سازنده، آسان و منسجم از تحصیل برخط داشته باشند. برگزاری کلاس‌ها، تعامل با استادان، پیگیری امور آموزشی و حتی آزمون‌ها، همگی در بستر سامانه‌های هوشمند این واحد امکان‌پذیر است و تلاش شده تا در همه مراحل کیفیت آموزشی حفظ شود. 

تجربه دانشگاه از امتحانات مجازی در دوره‌های قبلی چگونه بوده؟ چه بازخورد‌هایی از دانشجویان و اساتید دریافت کرده‌اید؟ 
تجربه دانشگاه آزاد از برگزاری امتحانات مجازی در دوره شیوع ویروس کرونا، موفقیت‌آمیز بوده است. با بهره‌گیری از استاندارد‌های روز دنیا در زمینه طراحی آزمون، حفظ امنیت اطلاعات و جلوگیری از تقلب، همه آزمون‌ها در بستری منسجم برگزار شد. این روند، رضایت قابل‌توجهی از سوی دانشجویان و استادان در پی داشت و نشان داد زیرساخت‌های ایجادشده از پایداری و کیفیت لازم برخوردارند. پس از پایان دوران همه‌گیری و باتوجه‌به الزامات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، برگزاری آزمون‌ها به شکل حضوری بازگشت؛ بااین‌حال، تمام زیرساخت‌های لازم برای برگزاری مجدد آزمون‌های مجازی همچنان فعال و آماده بهره‌برداری است؛ بنابراین دانشجویان می‌توانند با اطمینان خاطر در تمامی آزمون‌ها شرکت کنند. 
در شرایط کنونی و باتوجه‌به تغییر سیاست کلی دانشگاه آزاد مبنی بر برگزاری آزمون‌ها به‌صورت برخط، تیم فنی واحد الکترونیکی با تلاش شبانه‌روزی موفق شد در کمتر از ۴۸ ساعت این پروژه گسترده و حساس را با موفقیت اجرا کند. 
تمامی اقدامات فنی و اجرایی با هدف تضمین دقت، پایداری و امنیت سامانه‌ها صورت گرفت تا این فرایند بدون اختلال به انجام برسد. واحد الکترونیکی همواره متعهد به ارتقای کیفیت خدمات و رفع سریع مشکلات احتمالی است تا دانشجویان بتوانند با اطمینان خاطر و آرامش کامل در آزمون‌های خود شرکت کنند. 

باتوجه‌به تفاوت سطح دسترسی دانشجویان به اینترنت یا تجهیزات دیجیتال، چه اقداماتی در دست انجام دارید؟ 
سامانه‌های طراحی‌شده در واحد الکترونیکی با سرعت محدود حتی در شبکه ملی اطلاعات کشور در دسترس هستند و قابلیت اجرایی این سامانه‌ها هم روی سیستم یا لپ‌تاپ و هم گوشی تلفن همراه دسترسی را برای همه کاربران تسهیل می‌کند. 
همچنین درصددیم با بهینه‌سازی‌های زیرساختی و نرم‌افزاری امکانات مطلوب‌تری را نیز برای کاربران به ارمغان بیاوریم تا با تدبیر‌های انجام‌شده آموزش برای همه و در همه‌جا در دسترس باشد. 

چنانچه در طول برگزاری امتحانات اختلالی در سامانه وادانا به وجود آمده باشد امکان تکرار امتحان وجود دارد؟ 
با هدف حفظ آرامش خاطر دانشجویان و تضمین عدالت آموزشی، دانشگاه آزاد تمهیداتی را برای مدیریت اختلالات احتمالی در زمان برگزاری آزمون‌ها از طریق سامانه وادانا پیش‌بینی کرده است. 
در صورت بروز هرگونه مشکل فنی یا اختلال در فرایند آزمون، امکان شرکت در آزمون جبرانی برای دانشجویان فراهم خواهد بود. تاریخ برگزاری آزمون جبرانی متناسب با نوع درس و هماهنگی با استادان، به‌صورت رسمی اعلام خواهد شد. 
این سازوکار نه‌تنها مانع از ایجاد فشار روانی بر دانشجویان در زمان آزمون می‌شود، بلکه این اطمینان را نیز به آن‌ها می‌دهد که در صورت بروز مشکل، فرصت عادلانه‌ای برای ارزیابی مجدد وجود دارد. همچنین تیم پشتیبانی فنی در زمان برگزاری آزمون‌ها به‌صورت فعال حضور دارد تا در سریع‌ترین زمان ممکن مشکلات احتمالی را شناسایی و برطرف کند.